Apartman ve Sitemizde Yangın ve Diğer Afetlerde Güvende Miyiz?

Aşağıdaki yazıyı 13 Mayıs 2014'te Manisa Soma'daki madende yaşanan iş kazasında (katliam olduğu sonradan anlaşıldı) 284. maden işçisinin cansız olarak çıkarılmasını izlerken yazmıştım. Faciada 301 madenci ekmeklerinin peşindeyken hayatın kaybetmişti. Şimdi yazıyı Bolu Kartalkaya Kayak Merkezi'ndeki Bolu Grand Kartal Otel yangınından sonra bir daha birkaç bölüme ayırmak ve güncellemek sureti ile yazı dizisi olarak Apsiyon Blog'da yayınlamayı uygun buldum. Her hafta bu yazı dizisine devam edeceğiz. Her bir yazının konusu aşağıdaki maddeler olacak:

• Toplu Yapı, Site, İş Merkezi, Bina ve Apartmanlarda Acil Durumlar
• Apartman ve Sitelerde Yangını Nasıl Önleriz?
• Acil Durum Risklerinin Belirlenmesi
• Acil Durum Planlarının Yapılması 
• Acil Durum Eğitimleri ve Zorunlu Tatbikatlar
• Apartman ve Sitelerde Yöneticilerin Acil Durum Sorumlulukları
• Yangın ve Afetlerde Sakinler Olarak Bilmemiz Gerekenler, Sorumluluklarımız

Yukarıdaki konuları 2011 yılından bu yana çeşitli kurum ve üniversitelerdeki derslerimde, 2016 yılından bu yana da Apsiyon Akademi Eğitmen Kadrosu'nda yer aldığımdan Apsiyon Akademi e-Devlet Kayıtlı Site Yöneticiliği Online (Senkron-Canlı) Eğitim Programı'nda İş Güvenliği Modülünde anlatmaktayım. Bu ders apartman, site, rezidans, AVM ve iş merkezi ile tesis yöneticilerine güncel tarihlerdeki sorumluluklarını anlatmak adına verilmektedir.

Kaza ve Katliamı Birbirinden Ayıralım!

• İnsanlara zarar, mala hasar veya 
• süreçte önlenebilir 
• israfla (kayıp) sonuçlanan 
• istenmeyen olaya “kaza” denir.

“Kaza” süreçte önlenebilir. Ancak eğer önlemek istemez, sorumluluklarınızı yerine getirmez iseniz ortaya çıkan sonuç bazen “kaza” bazen “katliam” olur. Yine bir katliamda bu defa çocukları ile okul yarı tatilini değerlendirmek isteyen çoğu beyaz yakalı aileler hayatlarını kaybetti. 36’sı çocuk 78 kişi vefat etti, 51 otel misafiri yaralandı. 

Neden katliam? 

Söz konusu otel ve işletmesi;
• yıllar önce yapılmış, çoğu yönetmelik öncesi eski bir yapı olması,
• kot farklarından ve ilave katlar ile genişletilmiş, kaçak unsurları imar aflarına uğramış olması,
• otelin arsası Orman Bakanlığı’na ait Kültür ve Turizm Bakanlığından tahsisli olduğundan zaten bir gün iade edilmesi muhtemel olduğundan yatırım maliyetlerinden kaçınılması, 
• yangın merdivenleri, acil çıkışları, havuz, SPA bölgesi ve restoran odası acil çıkış kapıları dahi yangın mevzuatına uygun olmaması, 
• tahliye çıkışlarının, ışıklı yönlendirme levhalarının, acil durum aydınlatmalarının, elektrik tesisatının, yangın algılama ve alarm – ihbar – otomatik söndürme (sprinkler) sistemlerinin, paratoner ve duman kontrolünün yetersiz, çalışmamakta, periyodik muayenesinin yapılmamakta veya bulunmamakta olması,
• yangın söndürme gereçleri talimatlarının, acil durum eylem planının, risk değerlendirmesi, müdahale ekiplerinin yok ya da yetersiz olması,
• mutfak gibi yemek pişirilen özellikle kızartma yapılan alanlarda davlumbaz baca çıkış ağızlarının, bacanın tümü dahil olmak üzere baca içi korumalarının, filtrelerin, aşırı ısınan fritöz, tava, açık ocaklar ve ızgaralar gibi pişirme ekipmanlarının davlumbaz ve mutfak söndürme sistemlerinin kurulmamış olması, bu ekipmanların üzerindeki, içindeki yağ birikintilerinin temizlenmemesi, bu ekipmanlarla çalışan personelin yağ yangınlarının söndürülmesine ilişkin yeterli bilgisinin ve toplu koruma önlemleri ile ekipmanlarının (yangın battaniyesi, seyyar yangın söndürücü) bulunmaması
• bu sayılanların birden fazlası için sorumlulukları açısından gerekli olan asgari özeni göstermemesi 
gibi sebeplerden dolayı sadece kazaya değil, katliama da sebep olmuştur. 

Eğitim Önerisi: e-Devlet Kayıtlı Site Yöneticiliği Online (Senkron-Canlı) Eğitim Programı

Yasa ve Yönetmelikler Canımızı ve Malımızı Tek Başına Koruyabilir Mi? 

Benim konum Bakanlık – Belediye – Özel Denetim Şirketleri- Yeterlilik belgeleri ve aralarındaki siyasi, kurum ve çıkar kavgaları olmadığından o hususlara girmeyeceğim. Ama derslerimde ifade ettiğim bir cümleyi tekrarlayayım: 

“Ülke; pratikte uygulaması kontrol-denetim ve ceza mekanizmasına tabi olmayan mevzuatlar (kanunlar / yönetmelikler) cehennemi. Mevzuat var, ancak yetki karmaşası da var, denetim ve cezalandırma yok. Yazıda iyiyiz, bu yazıları birleştirmede ve uygulamada sıfırız!”

Son yıllarda bir yandan da mevzuatlar arasında gri alanlar oluşturuldu. Yetki kimde belli değil, şikayet edeceğin kurum var ise müdahale edemiyor olabiliyor, sadece tespit yapıyor. Bunun gibi acayip bir karmaşa var. Sorumlu olanlar sorumluluklarının farkında değil, mevzuata hakim değiller, öğrendikleri ve bildiklerini özellikle apartman ve sitelerde her sorunun çözümü bir şekilde işletme projesine (bütçeye) ve dolayısı ile aidata (ortak gider ve avans payına) bağlı olduğundan maliklerden onay alma çabası içindeler. Kat malikleri veya bağımsız bölümden bir şekilde faydalanan kişiler (kiracılar dahil) yönetim işlerini bir mal ve hizmet alımı ile aynı kefeye koyduklarından kendi can ve mal emniyetlerini sağlamak adına da olsa sadece ceplerinden çıkacak para miktarına odaklanmakta, peşinen site ve apartman yöneticilerini suçlamaktadırlar. Yine özellikle dışarıdan hizmet sağlanan (outsource edilen) yönetim hizmetleri, özel güvenlik, temizlik, teknik işler gibi satın almalarda ödenecek para miktarına odaklanılmakta, zorunlu yapılması gereken iş ve önlemleri alma konusunda hiç de istekli olmayan, işi yapmak için yetersiz olan bu şirketlerin daha düşük verdiği hizmet fiyatlar cazip gelmektedir. Bu bakış açıları etkin olduğundan, cezasızlık algısı söz konusu olduğundan yasa ve yönetmelikler can ve mal sağlığını korumada tek başlarına yetersizdirler. 

Sitelerdeki Ortak Yerlere, Özellikle Yangın Güvenlik Hollerine ve Yangın Merdivenlerine Eşya Konulamaz

Tesislerdeki Yangının Sorumlusu Kimdir? 

Tesislerdeki yangınların asıl sorumlusu tabi ki sırası ile işletmecisi, yapının tek başına sahibi olan mülk sahibi, bağımsız bölümlerden oluşuyorsa kat maliki ve bağımsız bölümü kullanan kişiler ile kiracısı, tesisin yöneticisi, bazı tesislerdeki yangınlarda ise yapıyı yapan yüklenici (müteahhit) ve müellif (mimar), yapıma ve işletmeye onay veren, işletme türüne göre denetleyen gerçek, tüzel ya da kamu kişilikleridir. İşletmeci özelinde baktığımızda sorumluluğun nerede ise tamamına yakını işveren ve işveren vekili ile tesis yöneticisidir (otel / site / apartman yöneticisi diyelim). Apartman ve binalardaki yangın ile ilgili tüm önlemlerin alınmasından ve uygulanmasından birinci derecede sorumlu malikler (işveren) tarafından seçilen yönetici (işveren vekili), işveren vekilinin atadığı müdür, yönetici seçilmemiş ise mülk sahibi yani kat maliklerinin tümü ve beraberce sorumludur. 

Sorumluların Yetkisi Kadar Yeterliliği de Önemli! 

Bize bugün dahi Tesis Yöneticisi Mesleki Yeterlilik Belgesi ve Site ve Tesis Yönetimlerinde Mesleki Yeterlilik Zorunlu Olmalı ifadelerimize ne gerek var? diyen bir sektör kalabalığı var. Tesis Yöneticilisi Mesleki Yeterliliği'ne iş güvenliği, periyodik kontrol, yangın tehlikesi ve alınacak önlemler sorularını boşuna eklemedik. Tehlike işaretlerinin, yangın müdahale ekipmanlarının, algılama ve alarm sistemlerinin, yangın kaçışlarının hikaye olduğu Bolu’daki otel yapısını da maalesef bizler gibi bir Tesis Yöneticisi idare ettiğini zannetti ve masum insanların canına kıyılmasına ortak oldu. Oysa böyle otel mi olur diyerek özgür iradesi ile çalışmayabilirdi.

Apartman ve Site Yöneticilerinin Binaların Yangından Korunması İçin Sorumlulukları Nelerdir?

Oteller Gibi Apartman ve Sitelerde Az Tehlikeli İş Yeri Midir?

Oteller mevzuatımıza göre “az tehlikeli iş yerleridir” sayın okurlar! Az tehlikeli bir işyerinde yani Bolu Kartalkaya’daki otel misafirlerinin yarısından fazlası çıkan bir yangında ölüyor ya da yaralanıyor. Biz mevzuatta buna maalesef “az tehlike” diyoruz. Apartman ve siteler de iş kanunu açısından “az tehlikeli” sınıftadır. Hatta birçok yönetim fonksiyonun aynı anda bulunduğu rezidans ve iş merkezleri de iş yeri açılışlarında hatalı Nace kodu alırlar ve “tehlikeli” sayılmaları gerekirken kayıtlarda “az tehlikeli” kabul edilirler. Oysa buralarda elektrik işleri yapılır, atölyeleri vardır, kaynak işleri yapılır, yüksekte çalışılır, rögar, menhol gibi yerlerde kapalı alan çalışmaları vardır, inşaat, boya, sıva işleri vardır vs.

Yaşadığımız Apartman ve Site Yangın ve Afetlerde Güvenli Mi? 

Söylenecek çok şey var. Ama ben en kötüsü ile başlayayım. Bugün, apartman ve sitelerin (toplu yapıların) yüzde doksanından fazlası can ve mal sağlığı çerçevesinde bakıldığında Bolu Kartalkaya’daki Grand Kartal Otelden daha az riskli değildir. Otelin ismini yazmakta bahis görmüyorum, bence yıkılmamalı ve bu hali ile ülke olarak dersimizi unutmamamız açısından bir anıt olarak bırakılmalıdır. Bizde yangın söndürücüler var, otoparkta sprinkler var, dairelerde tavanda duman dedektörü var filan diye düşünüp rahatlamayalım olur mu? 

Tesis Yöneticisi Mesleki Yeterlilik Belgesi

Bir Sıfırdan İyidir! Apartman ve Sitelerde Güvende Miyiz” Kontrol Listesi 

Kat malikleri arasından seçilen veya dışarıdan atanan yöneticiler ve mülk sahipleri ile kiracılar için çok basit bir check-list (kontrol listesini) aşağıya bırakıyorum. Şüphesiz mevcut tehlikeleri ve oluşturduğu riskler açısından yeterli değil, ama bir yerlerden başlamak gerekiyor. Ancak bu check-list aslında tesisin faaliyet alanına göre 300’den fazla maddeden oluşuyor.

(*) Maalesef buraya bir yorumum var! Yorumum hemen aşağıdaki başlıktadır.

50’den Az Sayıda Çalışanı Olan Oteller, Apartman ve Sitelerde İş Güvenliği Profesyonelleri Çalıştırmak Zorunlu Mudur?

6331 sayılı Kanunda 7033 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle önce ondan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri 29/06/2015 tarihli ve 29401 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan “İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik” kapsamına dâhil edilmiş, daha sonra 21 Mayıs 2018 tarihinde 30427 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan aynı isimli yönetmelik değişikliği ile 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri de dahil edilmiştir.

Buna göre “İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelikte” belirtilen eğitimi (ki burada 16 saatlik en fazla iki günlük yüz yüze veya online verilen sonunda 100 puan üzerinden 50 puan alan işveren veya işveren vekillerinin başarılı sayıldığı bir eğitim ile ölçme değerlendirmesinden bahsediyoruz) tamamlayarak sınavda başarılı olan 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyeri işveren veya işveren vekilleri, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimine verilen görevleri, işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç olmak üzere yürütebilir.”

Az tehlikeli işyeri olarak sayılan apartman ve sitelerde 24 gün öncesine kadar yani 1 Ocak 2025’e kadar iş güvenliği profesyonellerinden (ortak sağlık güvenlik birimleri, iş güvenliği uzmanları, işyeri hekimleri, diğer sağlık personelleri) hizmet alma zorunluluğu yoktu. Şimdi var ancak yukarıda açıkladığım hususa istinaden uzmanlık alanı iş güvenliği ve afet olmayan işveren veya vekili (maliklerden herhangi birisi, malik olan yönetici ya da dışarıdan atanan profesyonel yönetim işi yapan bir gerçek kişi) işe yaramayacak bir eğitim ve sınav ile sadece o apartman veya sitede , iş sağlığı ve güvenliği mevzuatından doğan görevleri yerine getirebilmekte ve iş güvenliği profesyonellerinden gözetim ve öneri hizmeti alma zorunluluğunu da ortadan kaldırmaktadır. Bu durum, hem kendisi için uzman olmadığı konuda cezai sorumluluğu ortaya çıkarmakta hem de bina sakinlerinin can ve mal güvenliğini tehlikeye atmaktadır. 

“Apartman ve Sitemizde Yangın ve Diğer Afetlerde Güvende Miyiz?” Yazımızın Devamında Gelecek Haftalarda Hangi Başlıklar Var?

Yazımıza her hafta aşağıdaki konular ile devam edeceğiz. 
• Toplu Yapı, Site, İş Merkezi, Bina ve Apartmanlarda Acil Durumlar
• Apartman ve Sitelerde Yangını Nasıl Önleriz?
• Acil Durum Risklerinin Belirlenmesi
• Acil Durum Planlarının Yapılması 
• Acil Durum Eğitimleri ve Zorunlu Tatbikatlar
• Apartman ve Sitelerde Yöneticilerin Acil Durum Sorumlulukları
• Yangın ve Afetlerde Sakinler Olarak Bilmemiz Gerekenler, Sorumluluklarımız